Doğa

Besin Zinciri Nedir ? Ototroflar, Heterotroflar ve Ayrıştırıcılar

Besin zincirini oluştura dünyada üzerindeki tüm yaşayan organizmalar çok farklı şekillerde birbirleriyle ilişki halindedir. Simbiyoz adı verilen karşılıklı olarak faydanın sağlandığı bir birliktelik kurabilirler yada sınırlı sayıda ki kaynaklar için birbirleriyle rekabet halinde olabilirler. Bunlardan ayrı olarak diğer bir ihtimal, ihtiyaçlarını karşılamak için başka bir organizmayı yiyip bitirmenin oldukça kolay yoldur. İşte tam olarak besin zinciri kavramı burada devreye giriyor.

Besin zinciri kavramı tarih de ki ilk bilim adamı Al-Jahiz tarafından dokuzuncu yüzyılda anıldı ve günümüzde ki modern biyolojide ekolojik çalışmaların merkezini oluşturan bir temel oldu. Besin zincirini temel olarak açıklamak gerekirse, enerji ve besinlerin bir organizmadan diğer organizmaya geçmesi için birbirini tüketen doğrusal bir organizmalar dizisidir. Besin zinciri, kendi besinlerini elde etmek için Güneş’ten gelen enerjiyi doğrudan kullanabilen bitkiler veya ağaçlar gibi kendi kendini besini üreten ototroflar yani üreticiler ile başlar ve aslanlar veya katil balinalar gibi bir apeks avcısıyla sona erer. Örneğin, bir restoranına gidip ve bir tavuk hamburger yerseniz, aşağıdaki gibi görünen bir besin zincirinin parçası olursunuz:

Bitki (çimen) –>Tavuk–>İnsan

Ancak hamburgerinizde marul veya domates gibi gıdalar varsa ne olur? Bu durumda, biraz daha küçük olan bir besin zincirinin parçası olabilirsiniz.

Bitki–>İnsan

Şimdi, enerji ve besinlerin ekosistemde nasıl hareket ettiğini daha iyi anlamak için besin zinciri kavramına ve bu zinciri oluşturan parçalara daha yakından bakalım.

Apeks avcı: Süper avcılar, normal şartlar altında doğada yetişkin haldeyken başka türler tarafından avlanmayan ve av türlerini kontrol altında tutan avcı canlılardır. Ayrıca süper yırtıcı, alfa yırtıcı, doruk yırtıcı, doruk avcı veya büyük avcı olarak da bilinir. Bazıları sadece belirli koşullarda süper avcı olabilir. – Wikipedia

Ototroflar: üreticiler

Bu yazının önceki satırlarında yazdığımız gibi; bir besin zinciri, kendi enerjilerini yani besinlerini üretebilen en altta ki birincil üreticilerle başlar. Bu organizmalara ototroflar yada ototrof organizmalar denir . Ototroflar  , güneş ışığını kullanarak karbondioksit gibi basit moleküllerden kendi organik bileşiklerini kullanarak kendi yiyeceklerini elde (bilimsever.com) edebilirler. Ve bu ototrof organizmalar iki çeşide ayrılır:

Ayçiçeklerinin göremediğimiz renkleri, arıları cezbetmeye ve kuraklığa uyum sağlamaya yardımcı oluyor

1. Fotoototroflar

Fotoototroflar ağırlıklı olarak fotosentez süreci boyunca havadaki serbest karbondioksitten faydalanarak organik bileşikler yani şeker elde etmek için güneş ışığından elde ettiği enerjiyi kullanan bitkilerdir . Bazı alg türleri ve siyanobakteriler de ototrof özellik taşıyabilir.

2. Kemoototroflar

Kemoototroflar, karbondioksit veya benzeri moleküllerden organik bileşikler oluşturmak için güneşten gelen enerjiyi kullanmanın aksine  kimyasal enerji kullanan organizmalardır. Bu besinler kemosentez süreci ile elde edilir. Örneğin, derin denizlerde bulunan kemoototrofik bakteriler , güneş ışığı olmadan bile hidrojen sülfürü oksitleyebilme özelliğine sahiptir.

Heterotroflar: tüketiciler

Önemli olan bir nokta ototrofların dışında başka hiçbir canlı kendi yiyeceklerini üretemez ve yiyecek yani enerjilerini karşılamak için diğer organizmalara bağımlı halde yaşarlar. Bu organizmalar ise tüketiciler yani heterotrof organizmalardır. Kısada heterotroflar kendi besinlerini elde etmek için güneşten gelen ışık enerjisini veya kimyasal bir (bilimsever.com) enerjiyi kullanamazlar.

Heterotroflar yani tüketiciler, diğer organizmaları veya o organizmaların yan ürünlerini yani meyvelerini tüketerek organik moleküller elde edebilirler. Hayvanlar, mantarlar ve birçok bakteri türü heterotroftur. Biz yani insanlar da tabi ki heterotrofuz!

Bitki yiyen böceklerden et yiyen memelilere, ölü bedenleri ve dışkı yiyen mantarlara kadar çeşitli ekolojik sınıf ve rollere sahip farklı tüketici türleri vardır.

Besin zinciri: kim kimi yiyor

Yazının öncesi de betimlendiği gibi, besin zinciri temel olarak besinlerin ve enerjinin bir organizmadan diğerine geçtiği bir sistemden ibarettir. Ototrofların yani üreticilerin dibinden başlayıp en yüksek tüketicilere doğru ilerleyen gıda zincirinin ayrı bölümlerini açıklamaya çalışalım.

En temel olan üreticiler veya ototroflar, besin zincirinin ilk tabanını oluştururlar. Bu temelde bitkiler, algler veya siyanobakteriler gibi organizmalar bulunurlar ve bunların tümü fotosentez yada kemosentez sistemleri ile kendi enerjilerini yani besinlerini üretebilirler.

Doğrudan bu birincil ototrofları yani üreticileri yiyen organizmaların ilk aşamasına birincil tüketiciler denir. Birincil tüketiciler çoğunlukla otçul olan hayvanlardır, yani aslında bitki yiyenler. Fakat bazı besin zincirlerinde yosun yiyicileri veya bakteri yiyicilerle karşılaşmakta mümkün olabilir.

Zincirin sonra ki halkasını ise , ikincil tüketiciler yani ikincil heterotroflar olarak adlandırılan birincil tüketicileri yiyen daha büyük organizmalar takip eder. İkincil tüketiciler etobur, yani et yiyen heterotroflardır.

Daha daha sonra ise bu zincirde ‘organizmaları yiyen organizmalar’ı yiyen organizmalar, yani ikincil heterotroflar gelirler. Bunlar, etobur yiyen etoburları yiyen üçüncül tüketicilerdir.

Bazı besin zincirlerinin, üçüncül heterotrofları yiyen etobur olan kuaterner tüketiciler gibi üst düzey heterotrof organizmalar da vardır. Bu organizmalar aslında besin zincirinin en üstünde yer alır ve diğer hayvanlar tarafından yenemezler yani genellikle yenmezler. Bunlara da apeks tüketicileri denir.

Aşağıdaki resimde örnek olan besin zincirine bir bakın . Farenin tarladaki tahılları yemesiyle bu zincir başlar. Burada tahıl birincil üretici ve fare birincil tüketicidir. Daha sonra fare, sinsi yılan için öğle yemeği olur – ikincil bir tüketici. Sonunda, aç bir kartal etli bir yılanı gördüğünde, yılanı kendi lezzetli akşam yemeği olarak yakalamak için bir aşağı iner. Burada kartal üçüncül bir tüketici haline gelir.

Besin Zinciri Nedir

Trofik seviyeler

Yukarıdaki örnek resimde gösterilen kategorilerin her birine aslında bir trofik seviye denir. Her trofik seviye, besin zincirinde kaç tane enerji aktarımının gerçekleştiği veya kaç tane tüketim adımına dah il olduğu gibi önemli bilgileri bize verir

Tüm bunların yanında, bir organizmayı belirli bir trofik seviyeyle sınırlamak her zaman pek de mümkün olmayabilir. Örnek olarak insanlar, hem bitkileri hem de hayvanları yediği için bu uzak grubun bir parçası sayılabilir.

Ayrıştırıcılar: temizleyiciler

Hep haksızlık yapılan bir şekilde, besin zincirinde ki yeri çoğunlukla atlanan garip bir tüketici grubu ayrıştırıcılar da vardır. Ayrıştırıcılar, leşlerdeki veya dışkılardaki organik materyali parçalayarak besin elde eden organizmalardır.

Ayrıştırıcı grupları, ekosistemlerin doğru şekilde işlemesinde aktif olarak rol oynarlar. Ölü malzemeleri ve atık ürünleri parçaladıkça (buna aslında çürüme denir), birincil üreticiler tarafından geri alınabilir hale getirirler.

Kaynaklar

https://www.pnas.org/content/103/30/11211

https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fmicb.2017.00007/full

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu