Bitkiler duyabilir mi? Bu soru kulağa tuhaf gelse de, saçma değil. Araştırmalar, bitkilerin sesleri belli ölçüde algılayabildiğini, bunlardan etkilendiğini gösteriyor.
Çiçeklerle konuşmanın, onlara müzik dinletmenin büyüme ve gelişim sürecine katkı sağladığı belirlenmiş durumda. Yalnız buna karşı çıkan, aksini savunan uzmanlar da var.
Öyleyse gelin, bitki dünyasının sır perdesini aralayalım…
Başlıklar
Bitkiler Hisseder mi?
Bitkilerin de tıpkı bizim gibi koklayabildiğini, görebildiğini, duyabildiğini, kendi aralarında konuştuğunu bir düşünün… Sizce bu mümkün mü yoksa imkânsız mı?
Bu soruya ‘Bitkilerin Bildikleri’ isimli kitabın yazarı Daniel Chamovitz, detaylı bir cevap veriyor.
Onun açıklamasına göre, bitkiler çevrelerinde olup biten her şeyin farkında. Tabii insanları tanıyamazlar, birbirinden ayırt edemezler fakat birilerinin onlara yaklaşmakta olduğunu algılayabilirler. Dokunduğunuzda bunu hissederler.
Bitkilerde His Olduğunu Gösteren Bazı Çalışmalar
Bitkilerde his var mı? Şeklindeki soru işaretine açıklık getiren çeşitli deneyler mevcut. Charles Darwin ve oğlunun gerçekleştirdiği çalışma, buna güzel bir örnek teşkil ediyor. Şöyle ki;
- Bir kanarya otu, karanlık bir odaya yerleştiriliyor.
- Günlerce bekletiliyor.
- Sonra, düşük ayarda yanan bir gaz lambası getiriliyor.
- Kanarya otunun loş ışığa doğru yöneldiği gözlemleniyor.
Buradan anlaşılıyor ki bitkiler, -bir insan veya hayvanın görmesi gibi olmasa da- etrafını görebiliyor ve tepki veriyor.
Fasulye Tanesi Çimlendirme
Bitkilerin hisleri var mıdır? Diye merak ediyor ve başka bir örnek daha duymak istiyorsanız, hepimizin ilkokulda yaptığı bu deneyi hatırlayın.
Hani dolaba koyduğumuz fasulyeler sarı, zayıf ve uzun oluyordu… Okul bahçesinde büyüyenler ise yeşil renkte ve kısa boyluydu.
Bu da gösteriyor ki bitkilerin ışığa yönelmesi, onların uzamasın
Bitkiler Görür mü?
Bitkiler görebilir mi? Sorusunu da, ‘evet’ diye cevaplayabiliriz. Onların insanlar gibi gözleri yoktur elbette. Ancak yaprakları ve gövdeleri fotoreseptörler içerir. Bitkiler bunlarla ışığın farkında olurlar.
Hepsi bu kadar mı? Hayır! Bitkiler ışık renginin kırmızı mı, mavi mi olduğunu da görür. O ışık yakından mı geliyor, uzaktan mı? Bunu bilebilir.
Öte yandan bitkiler, ışığın yoğunluğunu da algılama yetisine sahiptirler. Güçlü bir ışık ile sönük bir ışığı birbirinden ayırabilirler.
Işığın hangi taraftan geldiğini sezebilirler. Ayrıca ışıklar kapandığında bunun bilincinde olurlar.
Dolayısıyla bitkiler gündüzü, geceyi, mevsimleri rahatlıkla anlayabilirler. Onlar için de zaman kavramı vardır.
Bitkiler Nasıl Görür?
Bu, oldukça komplike bir süreç. Işık, bitkiler için bir ‘görüntü’ olmaktan daha fazlası. Bitkilerin temel besin maddelerinden biri olan ışık, onların karbondioksit ve suyu işlemelerine olanak tanıyor.
Böylece bitkiler, ışıktan faydalanarak bunları şekere dönüştürüyor. Fakat malum, bir bitki diğer canlılar gibi hareket edemiyor. Bu nedenle, ışığın geldiği noktaya yönelmesi gerekiyor.
O yüzden bitki, gölgede olup olmadığını algılamak mecburiyetinde. Bu da bitkilerin zorlu görevlerinden biri.
Ancak doğadaki her şey öylesine âhenkli, öylesine kusursuz ki; bitkiler bu görevini her zaman başarıyla yerine getirebiliyor!
Bitkiler Koku Alır mı?
Bitkiler kokuları hisseder mi? Bu soruyu da çok enteresan bulmuş olabilirsiniz. Çiçeklerin birbiriyle koku yarışına girdiğini hayal edin.
- Ben senden daha güzel kokuluyum!
- Hayır ben! 😂
Bu senaryoları bir kenara bırakalım ve somut verilere dönelim:
Ünlü botanikçilerin başında gelen Daniel Chamovitz, bu konuda şunları söylüyor:
‘Evet, bitkiler de koku alabilir. Fakat bu, insanların koku almasına benzemez. Bitkilerin diğer bitkilerden gelen kokuları algıladığı tespit edilmiştir.
Bir böcek bir bitkiyi yediğinde, diğer bitkiler çevreye yayılan kokuyu hisseder. Tehlike olduğunun farkına varır, kendisini korumak için harekete geçer.’
Bu açıklamalardan anlıyoruz ki, bitkilerin koku alabilmek için burun dediğimiz organa ihtiyacı yok. Koku reseptörleri sayesinde dış dünyadan gelen kokuları bilirler.
Örneğin bilim insanları, Küsküt bitkisinin koku alabildiğini keşfetmiştir. Bu, kendi besinini kendisi elde edemeyen bir bitkidir. Diğer bitkiler besinlerini kendileri üretebilir. Ancak Küsküt, bu kabiliyetten yoksundur.
Araştırmalar, Küskütün domatesten gelen kokuya yöneldiğini ortaya koymuştur. Bu çalışma bir kez daha gerçekleştirilmiş; bu sefer domates kullanmak yerine domates parfümünden yararlanılmıştır. Bitkinin yine domates kokusuna duyarsız kalmadığı, bu kokunun onu kendisine çektiği görülmüştür.
Bitkiler Birbiriyle İletişim Kurabilir mi?
Kesinlikle! Bitkiler, öteki bitkilerle haberleşebilir. Bir bitkinin, tehlike ânında sinyaller yayarak etrafındaki bitkileri uyarabildiği kanıtlanmıştır. Çevrede bulunan bitkiler, kokuyu alarak kendilerini olası tehditlere karşı hazırlayabilirler.
Bitkiler Dokunmayı Hisseder mi?
Ufak dokunuşları hissedebilirler. Fakat acıya karşı bitkilerde savunma mekanizması yer almaz. Onların beyni, sinir sistemi yoktur. Bu nedenle acı duymazlar.
Aynı zamanda bitkiler rüzgarı, soğuğu ve sıcağı da hisseder. Meselâ venüs sinek kapanının, bu adı alması boşuna değil. Çünkü yapraklarına bir sinek konduğunda hissediyor ve hemen yapraklarını kapatıyor.
Küstüm otunu da bir başka örnek olarak zikredebiliriz. Bu otun sadece tek bir yaprağına dokunmak bile, tüm yapraklarının kapanması için yeterli. –Deyim yerindeyse- o derhâl kepenklerini indiriyor! Bu yüzden ‘küstüm otu’ diye adlandırılmış olsa gerek.
Bitkiler Duyabilir mi?
Geldik yazımızın başında da temas ettiğimiz, bitkiler duyabilirler mi? Sorusuna…
Bitkilerin duyma yetisi yoktur. Onlar, sağır genlere sahiptir. Bu durum bitkiler için bir dezavantaj değildir. Çünkü onlar, hayatını devam ettirebilmek için sesleri işitmeye gereksinim duymaz.
Fakat yine de, bazı sesleri hissederler. Ultrasonik seslerden haberdar olurlar. (Bir böcek kanadının çıkardığı ses buna örnektir.)
Biz bunları duyamayız. Fakat bitkilerde durum tam tersidir.
Bazıları müziğin bitkiler üzerinde hiçbir etkisi olmadığını savunur. Lâkin, tam tersini gösteren araştırmalar da mevcuttur.
Bazı nörobiyologlar, bitkilerin duyabildiği kanaatinde. Bu konudaki tartışmalar hâlâ devam ediyor. Fakat yukarıdaki bilgilerden anlaşılacağı üzere bitkilerin kendilerine mahsus bir duyu âlemi olduğu şüphesiz.
Bitkiler sesleri duyabilir mi? Sorusuna yanıt bulmayı amaçlayan Cignozzi adlı bir şarap üreticisi, bu hususta bir deney yapmış.
Üzüm bağlarını tam 10 sene boyunca onlara Mozart dinleterek sulamış. Bunun sonucunda görmüş ki, müzik dinlettiği bitkilerin yaprakları daha fazla, daha canlı ve onlar daha çok meyve veriyor.
Mancuso isimli bir bitki biyoloğu da bununla ilgili bir çalışma gerçekleştirmiş. Sarmaşık bitkisiyle yapılan ve 5 yıl süren bu deney neticesinde bitkilerin duymadığı anlaşılmış.
Bu deneye göre bitkiler sesleri işitmiyor, yalnızca ‘ses dalgası’ olarak algılayabiliyor.
Dediğimiz gibi bu, üzerinde ittifak edilmiş bir mesele değil. Bitkiler duyar mı duymaz mı? Konusunda bitki bilimciler ikiye ayrılıyor.
Umarız, ilerleyen süreçte bununla alâkalı daha fazla araştırma yapılır ve bu ihtilaf daha gerçekçi verilerle son bulur.
Bitkilerde İç Algı Duyusu
Bitki fizyolojisinde ‘iç algı’ kavramından da söz edebiliriz. Sürgünler yukarı, kökler aşağı doğru büyür. Kökleriin nasıl ekilmiş olduğunu, dallarının nerede bulunduğunu bilirler.
Sonuç olarak bitkilerin duyuları vardır. Gelebilecek tehlikeleri fark ederek kendilerini korumaya odaklanırlar. Bizim gibi olmasa da ışığı görebilir, bazı sesleri duyabilir, dokunmayı algılar ve koku alabilirler.
